Episode 151
🎭Η επέτειος του Noël Coward
«Η Επέτειος» του Noël Coward (αγγλικά: Fumed Oak) δεν είναι ακριβώς μια «επέτειος» έμμεση· πρόκειται για τον τελευταίο του μονόπρακτο θεατρικό, από τη συλλογή Tonight at 8.30, γραμμένη το 1936 37. Το έργο εκτυλίσσεται σε δύο σκηνές: στον οικογενειακό χώρο του Φρανκ, ενός μεσήλικα πωλητή, και στο γραφείο του. Στο στόχαστρο μπαίνει ο ίδιος — ένας άνθρωπος ασφυκτιά ανάμεσα στην τυπολατρική γυναίκα του, την υποστηρικτική πεθερά του και τη φλύαρη κόρη του, που έγιναν το πλυντήριό του ψυχών χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Εκείνος, οικονομικά ανεξάρτητος πια, ξεσπά: λέει την ωμή αλήθεια σε κάθε μέλος της οικογένειας και, στο τέλος, φεύγει — ένα δράμα απελευθέρωσης που καμουφλάρεται ως κωμωδία.
Οι χαρακτήρες λειτουργούν κατηγορηματικά:
• Φρανκ: καρικατούρα της φερόμενης «υποταγής». Στο τέλος, όμως, αποχωρεί με μια απελευθερωτική κίνηση – επαναστατεί, αν και παλινδρομεί.
• Η σύζυγός του: αποπνικτική, υπερβολικά προστατευτική, σοσιαλιστικά ομιλητική – αντιφατική παρουσία.
• Η πεθερά: αρχοντική, επίσημη και ψυχρή – συντηρητική μορφή της παλαιάς τάξης.
• Η κόρη: θορυβώδης, χωρίς αυτοέλεγχο, φέρεται ως προϊόν της αποτυχίας του γάμου.
Το έργο, παρά τον κωμικό χαρακτήρα του, έχει έντονο ψυχολογικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Η κατάσταση της μεσοαστικής οικογένειας της δεκαετίας του 1930, η οποία φιλτράρεται μέσα από την καταπίεση και τη σαρκαστική έκφραση του Φρανκ, γεννά ακραίες συναισθηματικές εξάρσεις. Η στιγμή της «αποκάλυψης» του Φρανκ δονεί τα θεμέλια της αυταπάτης.
Ιστορικό – Κοινωνικό – Θεατρικό Πλαίσιο
Γραμμένο ανάμεσα στις δύο παγκόσμιες συγκρούσεις, το έργο ανήκει στο πνεύμα της «δυσάρεστης κωμωδίας». Ο Coward σχεδίαζε έργα με χάρη, αλλά εδώ παίζει αντίσταση στο καθιερωμένο. Η κοινωνία της εποχής – με στυλ και έλεγχο – διακρίνεται για λόγια περισπούδαστα και κενά συναισθήματα. Το μαγκάτο χιούμορ του Coward συναντά τη σκοτεινή αλήθεια: η οικογενειακή ζωή είναι παγίδα· το θεατρικό αυτό λυγμό στο τέλος της κωμωδίας μάς δείχνει πως οι λέξεις μπορούν να γίνουν ισχυρό όπλο.
Η δεκαετία του ’30 στην Αγγλία ήταν περίοδος μετάβασης: από την αυστηρότητα των αρχών στις ασθενείς αναλαμπές ψυχικής απελευθέρωσης. Η οικονομική κρίση του 1929 επέδρασε βαριά στην ψυχολογία και τον θεσμό του γάμου. Ο Coward γνωρίζει αυτές τις λεπτομέρειες, και τις καταγράφει με ψυχρότητα αλλά και συμπόνια.
Πρώτες Παραστάσεις – Χρονικές Αναφορές
Δεν κατέγραψα ακριβή premiere της Fumed Oak στη Δύση, ωστόσο το έργο περιλαμβανόταν στην πρώτη παρουσίαση του κύκλου Tonight at 8.30 στα μέσα της δεκαετίας του ’30. Στην Ελλάδα, η πρόσφατη παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου – σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά – ανέβηκε στο κτίριο Τσίλλερ περίπου στα τέλη 2021–πρώτες μέρες 2022. Πιθανόν να έχουν πραγματοποιηθεί και άλλες ανεπίσημες σκηνικές αναγνώσεις, όμως αυτή φαίνεται η πιο γνωστή επαγγελματική.
Οι πρώτες διεθνείς παρουσιάσεις του κύκλου έγιναν στο Λονδίνο στα τέλη της δεκαετίας του ’30, όμως ο πόλεμος καθυστέρησε την εξάπλωση. Ωστόσο, το πνεύμα αυτής της "δύσκολης κωμωδίας" πέρασε στις αναλόγως «μαύρες κωμωδίες» τύπου Present Laughter (1939, αλλά ανέβηκε το 1942 στον Θεατρικό κόσμο) .
Ο συγγραφέας – Noël Coward, ο “Master”
Ίσως ένας από τους πιο ευφυείς, πολυσχιδείς και κοσμοπολίτες δημιουργούς. Γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1899, μεγάλωσε κοντά στην Αγγλία· από παιδί ένας πολυχώρος τέχνης: συγγραφέας, ηθοποιός, σκηνοθέτης, ζωγράφος, συνθέτης και τραγουδιστής . Ο τίτλος “The Master” ήταν παρατσούκλι – ένδειξη θαυμασμού αλλά και υπέρμετρων προσδοκιών. Δε δίσταζε να πειραματιστεί, να αποκαλύψει τη σκοτεινή πλευρά της υψηλής κοινωνίας με έξυπνη ειρωνεία. Προσωπικά, το χιούμορ του ήταν συνυφασμένο με μια ψυχρή παρατήρηση· δεν έλυνε προβλήματα, αν τα έφερνε στην επιφάνεια.
Τι αφαιρεί ο θεατής – Η αίσθηση έξω από την αίθουσα
Βγαίνοντας από την παράσταση, ο θεατής αισθάνεται σκιαγραφημένος. Αναγνωρίζει την καταιγιστική δύναμη της ειλικρίνειας – την αλήθεια που πληγώνει, αλλά θεραπεύει. Το χιούμορ του έργου σιγεί, αφήνοντας πίσω του τη δεινή ανάμνηση. Εγκαταλειφθείς συναισθηματικά ή, αντίθετα, ελαφρυμένος: ένας άνδρας ξεπέρασε τα όρια της κατακραυγής – και εμείς μένουμε με μια σιωπηλή υπόμνηση. Το έργο αναστατώνει – σε κάνει να κοιτάξεις πίσω από τις κουρτίνες της ζωής σου.
Παραστασιακές ιδιαιτερότητες
Η κλειστοφοβική ατμόσφαιρα πρέπει να αποτυπωθεί στην σκηνή: μικρός χώρος, επιβλητική σκηνογραφία (σα σπιτικό-φυλακή), κοντινοί φωτισμοί. Το κωμικό σκηνικό απαιτεί τέλεια timing και πικρό στρώσιμο. Οι ερμηνείες — ειδικά του Φρανκ — είναι ακριβείς, σαν να κατορθώνουν να μεταφέρουν όχι τους διαλόγους, αλλά τους κοινούς ψυχικούς εγκλωβισμούς. Η αποχώρηση πρέπει να είναι τελετουργική, ώστε να δώσει στον θεατή την "αποκάλυψη της σιωπής" που ακολουθεί.
Συμπέρασμα: Η σκεπτικιστική γοητεία της τραγικής κωμωδίας
Με μια παραδοσιακή, αλλά λαμπρή σκιά του παρελθόντος, το έργο θυμίζει πως η κλασική ελληνική τραγωδία συχνά έκλεινε με λύτρωση — όμως εδώ η λύτρωση παραμένει υπόθεση του θεατή. Ο Coward παραμένει επαγγελματίας του λόγου, αλλά αποδεικνύει ότι το πιο δυνατό όπλο είναι η ωμή ανάγνωση του εαυτού μας. Σου αφήνει ειλικρίνεια, πόνο και αμφιλεγόμενη ελπίδα – γιατί χωρίς διάρρηξη κανείς δεν ελευθερώνεται.
Αν λοιπόν επιμένεις στον τίτλο δυσάρεστη κωμωδία, συγχαρητήρια στον κύριο Coward: κατάφερε να μας πείσει ότι η κωμωδία μπορεί να είναι το μαύρο πανί που ξυπνά τον θεατή. Ότι λέξεις χτίζουν κλουβιά – αλλά και βρίσκουν τα κλειδιά.
«Η Επέτειος» (Fumed Oak) στην περίφημη παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου από τον Γιάννη Χουβαρδά, με το ύφος που επιθυμείς: παραδοσιακό, ενθαρρυντικό, με σκεπτικισμό και έξυπνο χιούμορ, και πάντα με ιστορικό-κριτικό υπόβαθρο.
🎭 Ο Χουβαρδάς — Η ανάγνωση ενός απελευθερωτικού δράματος
Ο Γιάννης Χουβαρδάς, στο πλαίσιο των παραστάσεων του Εθνικού στην Κεντρική Σκηνή Τσίλλερ (τέλη 2021 – αρχές 2022), επιχειρεί μια τολμηρή προσέγγιση στην Fumed Oak. Ανάγει το έργο σε μια σιωπηρή εκδίκηση ενάντια στην μικροαστική καταπίεση και στο λεγόμενο “ευ ζην” της οικογενειακής ευδαιμονίας. Ο ίδιος, γνωστός για τη σκηνοθετική του ελευθερία και ευρυθμία, ορίζει:
– χώρος δράσης: ένα ασφυκτικό, σχεδόν κλειστοφοβικό σαλόνι, όπου οι φωτισμοί είναι χαμηλοί και επιθετικοί, απομονώνοντας το κάθε άτομο—και η παράσταση "χτίζει" την ένταση με κοντινά πλάνα, φωτισμούς που υπογραμμίζουν την απομόνωση κάθε χαρακτήρα
– ερμηνευτική γραμμή: ο Φρανκ εμφανίζεται ως αδύναμος, πνιγμένος κάτω από την επιθετικότητα των γυναικών της οικογένειάς του, ενώ η φωνή του λειτουργεί ως τελετουργική έκρηξη έκθεσης και «κάθαρσης».
Η σκηνοθεσία του, παραμένοντας πιστή στην εποχή (δεκαετία ’30), όμως μ’ έναν υπόγειο σύγχρονο καμβά, αναδεικνύει την ψυχρή αλήθεια του Coward: ότι πίσω από την οικογενειακή ευμάρεια μπορεί να στήνεται ένα κλουβί από λόγια και συνήθειες. Ο συνδυασμός ατμόσφαιρας και timing κλιμακώνει την έκβαση της αποχώρησης του Φρανκ.
🧠 Η δύναμη της «δύσκολης κωμωδίας»
Ο Coward κωδικοποίησε αυτό το έργο ως «δύσκολο» ή «δυσαρέσκεια», αποσαφηνίζοντας ότι η βίαιη απόδραση του Φρανκ δεν είναι “feel good” λύτρωση. Το έργο, πρώτο ανέβηκε τον Οκτώβριο 1935 στο Manchester και τον Ιανουάριο 1936 στο Λονδίνο, μέσα στο κύκλο Tonight at 8.30, ακριβώς για να διαδραματίσει τον ρόλο μιας μαύρης σάτιρας ενάντια στο καθεστώς της τότε κοινωνίας
Στην Ελλάδα, η παραγωγή του Χουβαρδά «ανοίγει» μια αθέατη πίστα: ο θεατής ξυπνάει από την υποκριτική ασφάλεια και βλέπει καθαρά τη βία της λέξης και της μικρής, κλειστής ζωής. Φεύγει με την αίσθηση ότι είδε «τη σύνθλιψη μιας ζωής» και όχι απλά ένα οικογενειακό χάος. Το έργο αναδεικνύεται σε καθρέφτη: όπου οι οικογενειακές σχέσεις γίνονται μάχες μικρής μορφής, καθημερινή πολιτική.
👥 Οι χαρακτήρες στην παράσταση του Χουβαρδά
1. Φρανκ: όχι απλά αποκαμωμένος, αλλά μισοχαμένος μέσα στις στιγμές της καθημερινότητας. Η κίνησή του, όταν τραβάει τα σακάκια ή αλλάζει θέση στη σκηνή, μεταγράφεται σε σκηνικό σημείο τομής —τη στιγμή όπου λέει «ώπα, φτάνει!»
2. Σύζυγος: όχι μόνο προστατευτική αλλά και χειριστική. Η αίσθηση της «σιγανής ματαιοδοξίας» γίνεται ορατή και καθιστά τον θεατή να αναρωτιέται: μας αγαπά ή μας παρεμποδίζει;
3. Πεθερά: με εμμονή στον σεβασμό και την παράδοση, αλλά ο τρόπος της να γαντζώνεται στον Φρανκ δείχνει πως η παλιά τάξη κυριεύει και στρεβλώνει τις σχέσεις μέσα σε συλλογική ασφυξία.
4. Κόρη: η XEΛΙΔΩΝΑ: φλύαρη, ανελέητη. Είναι ο καθρέφτης της αποτυχημένης μεταβίβασης αξιών. Η φωνή της πάλλεται μέσα στο στιλιστικό κενό της εποχής.
✨ Τι μένει στον θεατή
Ο θεατής φεύγει με βίδα στ’ αυτί: η απελευθέρωση δεν είναι πάντα εορτασμός. Μπορεί να είναι θραύση. Σαν την αμφισβήτηση ότι «όλα είναι καλά». Και έξω από το θέατρο, με ένα μισάνοιχτο μέτωπο και σιωπηλούς διαλόγους, αναρωτιέται: «Εγώ; Τι κρατούσα μέσα στο στόμα μου τόσα χρόνια;»
Η παράσταση λειτουργεί ως κοινωνική λυτρωτική πράξη· αλλά με το κόστος του ανατρεπτικού χάους. Δεν σου δίνει λύση. Σου δείχνει πως η λύση είναι να πεις την αλήθεια.
📝 Γενικές σκέψεις
Ο Χουβαρδάς επιλέγει τη παραδοσιακή αλληλουχία (σεβασμό στην εποχή, τους ρόλους, την ασφυκτική οικειότητα), αλλά την “σκίζει” με σύγχρονη ματιά: σκηνική εγγύτητα, καταιγισμός συσχετισμών, επιβλητική σιωπή μετά την αποχώρηση. Είναι αναγκαίο, θεατρικό σοκ.
Είναι παράδοση που σπάζει την παράδοση — κάτι που θα εκτιμούσε ο ίδιος ο Coward, όπως ένας Παπαδιαμάντης που γράφει λυρικά σκάνδαλα.
🏛️ Συμπέρασμα
Η παραγωγή αυτή δείχνει ότι ο Coward, και ειδικά στο Fumed Oak, δεν ήταν ένας ευγενής καλλιτέχνης ευζωίας. Ήταν ένας κοινωνικός διασπαστής, πιστός της αποκαλυπτικής κωμωδίας, που ξεγυμνώνει μικρές ζωές και λέει: «δεν αντέχω άλλο αυτή τη γελοία οικογενειακή σκηνοθεσία».
Και ο Χουβαρδάς μεταφέρει αυτή την κραυγή επί σκηνής — με άνεση, ευφυές σκεπτικισμό και σιωπηλό χιούμορ. Καθώς φεύγεις απ’ το θέατρο, νιώθεις ελαφρύς — αλλά με την πικρή γεύση ότι ελευθερωνόμαστε μέσα από την αναίρεση. Από το να σπάσει η κανονικότητα.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
